Benim iddiam net:
Gelecek, kitap okuyanların olacak.
Evet, o kalın ciltli, sayfaları sararan, yazarın teri ve ruhu hâlâ liflerine işlemiş kitaplar… Hani çevirdiğiniz her sayfada “Ben gerçek bir insan tarafından yazıldım” diye fısıldayanlar.
Kahvenizi alın, bildirimleri kapatın ve AI’niz varsa ona da “Bugün dinlen” deyin.
1. AI Çağında Okuma Alışkanlığı: Düşüş Var Ama Hikâye Tam Bu Değil
Verilerle konuşalım, çünkü sağlam rapor yoksa yazı blogdan çok TEDx konuşmasına döner.
YouGov 2023:
Amerikalı yetişkinlerin yalnızca %54’ü yılda bir kitap okumuş.
The Reading Agency, İngiltere 2024:
Yetişkinlerin %35’i “eski okur”; yani bir zamanlar kitap devirirlerdi, şimdi Reels’te kayboluyorlar.
NCES (ABD) 2017 → 2023:
Düşük okuryazarlık oranı %19’dan %28’e sıçramış.
Neden?
Sosyal medya + dopamin ekonomisi + “2 dakikada Dostoyevski” uygulamaları.
Ekstra acı gerçek:
Duke Üniversitesi 2023 çalışması, yapay zekâ ile özetlenmiş metinleri okuyanların içerik anlama doğruluğunun %12 düştüğünü gösterdi.
Yani AI kitabı özetleyince, yalnızca içeriği değil, yazarın ruhunu da buduyor.
Tolstoy’un Savaş ve Barışını 900 sayfadan 900 kelimeye indirince ortaya çıkan şey:
Napolyon’un kötü bir pazartesi sabahı.
Ama tablo tamamen karanlık değil.
National Literacy Trust 2025:
Gençlerin düzenli AI kullanımının kelime haznesini %39.5 artırdığı görülüyor.
Okuma ölüyor mu?
Hayır.
Sığ okuma azalıyor, derin okuma daha değerli hale geliyor.
2. Derin Okuma: AI’yi Çalıştırmanın Değeri En Yüksek Yakıtı
Geleceğin en kritik becerisi “yazmayı bilmek” değil;
ne istediğini kusursuz ifade etmek, yani doğru prompt verebilmek.
Prompt yazarken iki insan tipi ortaya çıkıyor:
Kitap okumayan biri:
“Güzel bir hikâye yaz.”
Düzenli okuyan biri:
“1950’ler Beyoğlu’nda, terk edilmiş bir apartmanın dördüncü katında yaşayan 62 yaşında dul bir tango şarkıcısının, yağmurlu bir pazar sabahı eski sevgilisinin oğlunu pencereden gördüğü an yazdığı ama asla göndermeyeceği mektubu; anlatımı Orhan Veli’nin hüzünlü neşesi ile Sabahattin Ali’nin keskin yalnızlığı arasında bir tonda oluştur.”
Birisi 3 kelime, diğeri 3 evren.
Bu fark nereden geliyor?
Yıllarca büyük cümlelerle beslenmiş bir zihinden.
Cal Newport’un Deep Work kitabı bunu bilimsel zemine oturtuyor:
“Yoğun odaklanma nadir ve değerlidir.”
Derin çalışanlar, bilişsel olarak %40 daha verimli.
Johann Hari’nin Stolen Focus araştırmaları ise dikkat süremizin son 15 yılda 12 saniyeden 8 saniyeye düştüğünü söylüyor.
Ama kitap okuyanların dikkat kası erimiyor.
Hatta tersine:
Frontiers in Education 2025 meta-analizi, kitap okuyanlarda eleştirel düşünme skorlarının %22 arttığını söylüyor.
3. AI İş Pazarında Gizli Favori: Edebiyatçılar, Tarihçiler, Felsefeciler
Son 3 yılda LinkedIn verilerine göre:
- Prompt engineering pozisyonları %300 arttı.
- Bu rollerde en iyi performansı gösterenler:
Edebiyat, tarih, sosyoloji, felsefe mezunları.
Çünkü bağlam kurmayı, tonu ayarlamayı, sahne yaratmayı onlar biliyor.
Hollywood’un bile son senarist alımlarında “karmaşık prompt yazma testi” yaptığı konuşuluyor.
Örnekler:
- Elon Musk çocukken günde 10 saat kitap okuyarak roket bilimine girdiğini söylüyor.
- Bill Gates, hâlâ her yıl bir hafta interneti tamamen kapatıp yalnızca kitap okuyor.
Bir başka araştırma ise daha ilginç:
iScience (2023–2024) Amerikan zaman kullanım analizinde keyif için okuma 20 yılda %40 düştü.
Ama derin okur kitlesi oransal olarak artıyor.
Gelecek böyle şekilleniyor.
4. 2030 Tahmini: İki İnsan Tipi Kalacak
Tip 1 – Özet Nesli
“War and Peace’i Blinkist’ten 15 dakikada bitirdim.”
Bilgi varmış gibi hisseden, ama entelektüel ve duygusal derinlikte kısa kalanlar.
AI’yi kullanacaklar, evet, ama sınırları olacak.
Tip 2 – Derin Okur Azınlık
Tolstoy’u, Proust’u, Knausgård’ı aylar boyunca sindire sindire okuyanlar.
Onlar az olacak ama AI’ye Stradivarius verirsen virtüözlükle çalacak olan işte bu kitle.
Son Söz: Kitabını Kapan Geleceği Kazanır
Evet, AI hızlı.
Evet, özetler pratik.
Evet, algoritmalar mükemmel cümleler kuruyor.
Ama niyet hâlâ insandan geliyor.
Yaratıcılık, bağlam, duygu, düşünce derinliği hâlâ okuma deneyiminde pişiyor.
Marcel Proust’un söylediği gibi:
“Gerçek keşif yolculuğu yeni manzaralara gitmek değil, yeni gözlerle bakmaktır.”
2030’da o gözlere sahip olanlar kim olacak?
Her gün birkaç sayfa da olsa kitap okuyanlar.
Sayfaları çevirenler, geleceği de çevirir.
Kaynakça
- YouGov. (2023). Book Reading Habits Among U.S. Adults.
- The Reading Agency (UK). (2024). Adult Reading Habits Report.
- NCES – National Center for Education Statistics. (2017–2023). Adult Literacy Trend Analysis.
- Duke University. (2023). AI-Assisted Reading and Comprehension Accuracy Study.
- National Literacy Trust. (2025). AI Usage and Literacy Outcomes in Youth.
- Walton Family Foundation. (2025). Gen Z Reading & Education Survey.
- Cal Newport. (2016). Deep Work: Rules for Focused Success in a Distracted World.
- Johann Hari. (2022). Stolen Focus: Why You Can’t Pay Attention.
- LinkedIn Economic Graph. (2023–2025). Prompt Engineering Job Market Growth Statistics.
- iScience. (2023). American Time Use Survey: Leisure Reading Trends.
- Frontiers in Education. (2025). Meta-analysis of AI Usage & Critical Thinking Skills.
- OECD Future of Skills. (2030 forecast). Global Reading Trend Predictions.